Start pagina

Toon index

Inleiding

Auteur: Arend Arends

Versie: 7 apr 2011

 

Het ontstaan van de woonwijk Oud-Heijenoord in Arnhem

Globale ontwikkeling aan de hand van kaarten

Bebouwing voor 1832

In 1832 is het gebied tussen de Amsterdamseweg en de Utrechtseweg buiten de vroegere vestingwerken nog vrijwel onbebouwd. In het westen bevinden zich alleen de buitenplaatsen Groot Heidenoord, nabij de Hertshoornstraat, Voorste Heidenoord, net ten zuiden van de latere spoorlijn bij het St. Elisabeths Gasthuis en Rosorum aan de Amsterdamseweg. Ten westen van Rosorum wordt de naam Klein Heidenoord vermeld met daarbij een huis, dat echter geen kadastraal nummer heeft en mogelijk is verdwenen voor 1832. Hetzelfde geldt voor een huis ten noorden van de Voorste Heidenoord. Er zijn nog een paar resten van de buitenste vestingwerken zichtbaar, zie de kaart hierna. Deze liepen in zigzagvorm vanaf de Utrechtseweg via Bellevue naar de huidige Beaulieustraat met een punt tot bijna aan de Frombergstraat en verder langs de Amsterdamseweg richting Zijpsepoort. Op de kadasterkaart zijn in de vorm van doorhalingen met potlood mogelijk al sporen zichtbaar van het terrein rond het huis Mariaburg, volgens de topografische kaart van 1865/1870 gelegen ten zuiden van de Amsterdamseweg tussen Rosorum en de Brouwerijweg.

Molens in 1832

In Heijenoord en Lombok worden ook de molens behandeld die aan de Amsterdamseweg hebben gestaan. Op de kaart op p. 8 is de ligging van de molen De Verwachting (nr. 40) echter onjuist aangegeven, namelijk westelijk van punt 4 op onderstaande kaart i.p.v. op de correcte plaats bij 1. De auteur, Jan Vredenberg heeft geprobeerd deze fout te herstellen in het vervolgdeel De Burgemeesterswijk, maar daarbij is opnieuw een fout opgetreden, die is hersteld d.m.v. een artikel in Arnhem de Genoeglijkste 2007, p. 62-65, waarin de situatie uitvoerig wordt beschreven. 

Windmolens nabij de Amsterdamseweg in Arnhem 1832

Kaart 1 Windmolens aan het begin van de Amsterdamseweg. De situatie volgens de kadasterkaart 1832 is geprojecteerd op de topografische kaart van ongeveer 1990. Inmiddels (2006) is  de school bij 5 afgebroken, de Amsterdamseweg verplaatst in noordelijke richting (ter hoogte van  4) en is bij 1 de parkeergarage Arnhem Centraal met torenflats Parktoren en Rijntoren gebouwd. Verklaring situatie 1832: 1 Molen De Verwachting, 2 Huis van Thomassen (gebouwd omstreeks 1836), 3 Molen De Harmonie, 4 Huis Mariënberg, 5 Tamboersbosjes. 

Op bovenstaande kaart zijn de wegen aangegeven volgens de kadasterkaart van 1832 op een ondergrond van de topografische kaart 1990, dus voordat de nieuwe parkeergarage van Arnhem Centraal is aangelegd en de Amsterdamseweg is verschoven in noordelijke richting. Ook de Boschschool aan de Brantsenstraat is dan nog aanwezig. Beide molens 1 en 3 zijn in 1832 eigendom van de eigenaar van Mariënberg, Coenraad Alexander Weerts, een broer van Johan Weerts, burgemeester van Arnhem van 1824-1842. De windmolen De Verwachting bij 1 is omstreeks 1848 verkocht aan H.W. Fromberg en anderen en vervolgens gedeeltelijk afgebroken. De molen is ook zichtbaar op een stadsplattegrond van 1853, opgenomen als plaat 4 in het boek van A. Markus, Arnhem omstreeks het midden der vorige eeuw, oorspronkelijk uitgegeven in 1906. De windmolen De Harmonie bij 3 is in 1834 aangekocht door W.G.F. Thomassen en zijn schoonvader J.B. Knuiver. Nummer 4 geeft de ligging van het huis Mariënberg aan, in het begin van de 19de eeuw gebouwd op de plaats van de vroegere herberg De Roode Haan. Bij 5 liggen de Tamboersbosjes. Thomassen koopt in 1836 een stuk grond schuin tegenover De Verwachting, ongeveer bij 2, waar hij een huis bouwt. In 1845 wordt de spoorweg tussen Arnhem en Utrecht geopend, die precies tussen het huis en de molen komt te liggen. In eerste instantie is Arnhem slechts eindstation en rijden er maar enkele treinen per dag. Nadat in 1850 een afgebroken wiek op de spoorbaan valt, kort nadat koning Willem III passeert, wordt de molen in 1854 onteigend en afgebroken. Het spoor wordt dan verbreed tot de huidige situatie bij het viaduct bij de Brugstraat, dat in 1866 is aangelegd, op bovenstaande kaart uiterst links. Volgens de plannen zal omstreeks 2010 een nieuw viaduct worden aangelegd, waarbij het spoor nogmaals in noordelijke richting wordt verbreed.

Tekening van windmolens aan het begin van de Amsterdamseweg

Foto 1 Tekening van Molens aan het begin van de Amsterdamseweg.

Bovenstaande tekening is overgenomen uit Heijenoord en Lombok. Volgens het bijschrift is de voorste molen De Verwachting en de molen op de achtergrond De Harmonie. Dezelfde tekening is ook opgenomen in de Cultuurhistorische Effectrapportage Heijenoord. Daar wordt vermeld: "de beide molens aan de Amsterdamseweg, hier naar het westen gezien". Ook in Arnhemse Molens en hun geschiedenis is deze tekening opgenomen en hoewel de tekst uitvoerig ingaat op de kadastrale situatie, lijken de opschriften bij de illustraties minder zorgvuldig gekozen, waardoor de indruk kan ontstaan dat de molen De Verwachting ten noorden van de Amsterdamseweg heeft gestaan. Zoals hierboven vermeld, is deze fout gecorrigeerd in een artikel in Arnhem de Genoeglijkste 2007, p. 62-65.

De weg met de huifkar is de verbindingsweg tussen de Amsterdamseweg en de Bergstraat, later Bovenbergstraat genoemd. Deze weg loopt naar beneden in zuidelijke richting naar de stad, richting Bergstraat. Het gezichtspunt ligt ongeveer bij 5 op bovenstaande kaart. De voorste molen is dus De Harmonie.

Markus vermeldt op p. 464 dat de weg die later Bovenbergstraat wordt genoemd vroeger geen naam had: "Aan den weg van de Brugstraat (moet zijn Bergstraat) naar den Amsterdamschen weg nu Bovenbergstraat, stond nagenoeg halfweg tusschen de Bergstraat en het spoor, rechts van den weg, een windmolen, die eerst in gebruik was door Van Vollenhoven, later door Nibbelink, algemeen "Naatje Nibbelink" genoemd; de laatste had bij den molen een rij arbeiderswoningen laten zetten. Daarna werd de molen met een aangrenzend stuk grond, het eigendom van den heer Fromberg; deze liet de molen gedeeltelijk afbreken...
Schuin tegenover dezen molen had de heer W.G.F. Thomassen, een molenaar, in 1836 grond gekocht; hierop liet hij een woonhuis zetten, en verderop, zoowat achter het huis, nu door Dr. Post bewoond (zie Amsterdamseweg 2 en 3), een molen bouwen. Deze molen werd bij windstilte door stoom in beweging gebracht en gebruikt om granen, tras, schors van eikenhout en specerijen te malen. Toen de zaken zich uitbreidden, kocht hij er van de stad nog een stuk grond bij, waarvoor hij 50 ct. per M2. betaalde en waarop de zoon van Thomassen eene machinefabriek en eene kopergieterij liet bouwen. Korten tijd daarna werd de spoorbaan midden door de bezitting van Thomassen aangelegd met het gevolg, dat de molen en de fabriek van het woonhuis gescheiden werden." 
(volgt het verhaal over de onteigening).

De zoon van Thomassen waarop hier gedoeld wordt is Thomas Hermanus Thomassen (Renkum 1834-Nijmegen 1896). Deze heeft in 1856 een fabriek van stoomwerktuigen met een metaalgieterij op de hoek van de Vossenstraat en de Weerdjesstraat, in 1857 en 1858 is hij gevestigd aan de Westervoortsedijk. In 1859 wordt T.H. Thomassen niet vermeld in het adresboek van Arnhem en heeft hij vermoedelijk de zaak overgedaan aan Looman & Van Delden, fabr. van stoom- en andere werkt., ijzer- en metaalgieterij, Westervoortsedijk, in 1860 woont T.H. Thomassen aan het Jansplein en is dan "agent van eng. fabr. in stoom- en andere werktuigen". Omstreeks deze tijd trouwt hij met Geertruida Johanna van Waveren (Hillegom 1836-Arnhem 1917) en na eerst in Haarlem te hebben gewoond verhuist hij vrij spoedig naar Nijmegen. Hiermee verdwijnt deze familie Thomassen voorlopig uit Arnhem, zie ook bij Rozenstraat 15.

Rozenstraat, Frombergstraat e.o. in 1832 en nu

Tussen de Rozenstraat en de Frombergstraat, dichtbij de Amsterdamseweg wordt omstreeks 1848 een molen gebouwd door Albertus Burgers, met een toegangsweg naar de Amsterdamseweg mogelijk op de plaats waar nu de Rozenstraat is gelegen. Ook deze molen en de kadastrale situatie is uitvoerig beschreven in Arnhemse Molens en hun geschiedenis.

Gebied van de Rozenstraat, Frombergstraat e.o. (Arnhem) in 1832 en 1990

Kaart 2. Gebied Rozenstraat, Frombergstraat en omgeving volgens het kadaster 1832 geprojecteerd op de topografische kaart van 1990. De meeste akkers liggen evenwijdig aan of haaks op de Brouwerijweg. Deze structuur is ook nu nog herkenbaar. Verklaring: 1 Lageweg, later Brouwerijweg, 2 Rozenstraat, 3 Molen, 4 Amsterdamseweg, 5 Bandfabriek met rechts daarvan de Frombergstraat, 6 het later op de kadasterkaart ingetekende spoorwegtracé, 7 Villa Beaulieu aan de Noordelijke Parallelweg met een rest zichtbaar van de vestingwerken, rechts de Beaulieustraat en de Bovenbrugstraat.

Periode 1850-1865

Het gedenkboek Armhem 1813-1913 vermeldt op 1 september 1849: Aan den Heer H.W. Fromberg, architect wordt grond verkocht bij het Tamboerschbosje tegen 50 cent de vierkante el (meter), om 9 woningen te bouwen. Dit is de eerste stadsuitbreiding buiten de Janspoort.

Het bekendste huis dat Fromberg hier bouwt is de villa Beaulieu aan de Noordelijke Parallelweg tussen de Bovenbrugstraat en de Frombergstraat, waarvan de tuin zich in 1865 nog uitstrekt tot aan de Amsterdamseweg. Ook het huis dat Fromberg voor zich zelf bouwt aan de oostzijde van de Bovenbrugstraat mag er zijn. Na zijn overlijden in 1882 wordt hier het Diakonessenhuis gevestigd. Ook de drie villa’s aan de Amsterdamseweg ten oosten van de Bovenbrugstraat worden vrij spoedig gebouwd. In het adressenboek van Arnhem 1855 worden de bewoners van deze vijf villa’s vermeld als wonend in wijk H aan de Amsterdamsestraatweg bij de oliemolens.

Naast A. Burgers vestigen zich voor 1858 nog twee bewoners aan de straat die ook nu nog Frombergstraat heet, de architect en aannemer J.H. Persijn en de particulier P.L. Verschoor, die zijn huis de naam Belmonte geeft. In 1858 verandert de wijkindeling en worden nieuwe huisnummers toegekend. Vanaf die tijd blijft het aantal villa's gestaag groeien.

Topografische kaart 1865/1870

Topografische kaart Heijenoord (Arnhem) in 1865/1870

Kaart 3 Heijenoord 1865/1870

Op de topografische kaart 1865/1870 is te zien dat het viaduct, aangeduid met "IJ(zeren) Br(ug)", tussen de Brugstraat en de Bovenbrugstaat reeds aanwezig is inclusief deze wegen. Het viaduct is in 1866 aangelegd. Ook de Frombergstraat en de Rozenstraat zijn reeds aanwezig. De straatnamen in dit gebied worden pas later definitief. Op een rechthoekig terrein met een hoekpunt reikend tot de Amsterdamseweg, waar zich nu het winkelcentrum Amsterdamse Hoek bevindt met o.a. Praxis, is in 1860 de bierbrouwerij De Kroon gevestigd. Tussen de Rozenstraat en de Frombergstraat bevindt zich de korenmolen (KM). Aan de Noordelijke Parallelweg tussen de Frombergstraat en de Bovenbrugstraat bevindt zich het huis Beaulieu, gebouwd in 1851. De bijbehorende tuin strekt zich uit tot aan de Amsterdamseweg en omvat het gehele gebied tussen de Frombergstraat en de Bovenbrugstraat, exclusief een strook grond langs beide straten, blijkbaar bestemd voor bebouwing (villa’s). Het langwerpige gebouw aan de westkant en op enige afstand van de Frombergstraat is het koetshuis behorend bij Beaulieu, nog aanwezig naast het parkeerterrein bij de Frombergdwarsstraat.

De Beaulieustraat en de Frombergdwarsstraat zijn op deze kaart nog niet aanwezig. Het meest noordelijke huis aan de oostzijde van de Frombergstraat is mogelijk afgebroken bij de aanleg van de Frombergdwarsstraat en zou een personeelswoning kunnen zijn geweest.

Topografische gemeentekaart 1874

Topographische gemeentekaart Arnhem 1874, Heijenoord e.o.

Kaart 4 Deel van de Topographische Kaart van de gemeente Arnhem 1874. De details komen opmerkelijk goed overeen met de kadasterkaarten van Sectie P in 1879.

Op de "Topographische kaart van de gemeente Arnhem" uit 1874 komen verschillende details overeen met de hermeten kadasterkaart van sectie P in 1879. De woningen voor arbeiders en middenstanders aan de Pompstraat en aan de Rozenstraat aan de kant van de Brouwerijweg zijn nog niet aanwezig. Het driehoekige terrein tussen de bierbrouwerij, de latere Rozenstraat en de Amsterdamseweg is nog vrijwel onbebouwd. Ook ontbreken enkele villa’s aan de Amsterdamseweg.

Omdat de topografische kaart gericht is op terreinkenmerken en niet op eigendomsverhoudingen, lijkt het gebied van de Rozenstraat te horen bij de Bandfabriek. Ook het oorspronkelijke perceel van de molen lijkt nog aangegeven als een wit vierkant, terwijl de perceelindeling ten noorden daarvan anders is dan in latere jaren. In de perceelindeling zijn nog goed de akkers te herkennen van de kadasterkaart van 1832. De bierbrouwerij omvat meerdere smalle akkers evenwijdig aan de Brouwerijweg, maar niet de akker langs de Brouwerijweg waarop later huizen worden gebouwd inclusief het hofje daarachter en evenmin twee grote driehoekige terreinen aan de Amsterdamseweg, waarvan het perceel bij de Rozenstraat in 1832 dezelfde eigenaar heeft als de akker waarover de Rozenstraat is aangelegd. De laatste twee percelen blijken in 1879 onder een perceelnummer te vallen, exclusief afgesplitste percelen voor de inmiddels ontstane bebouwing.

Het Beaulieuterrein is inmiddels al opgesplitst in percelen met de Beaulieustraat al aangegeven als Nieuwe weg, echter nog zonder de Frombergdwarsstraat. Ook het huis is dan al opgedeeld in twee delen, met het middendeel behorend bij het westelijke deel.

Kadasterkaart 1879

Kadasterkaart Oud-Heijenoord (Arnhem) 1879

Kaart 5 Deel van de Kadasterkaart Sectie P blad 10 uit 1879. Boven de Amsterdamseweg, onder de (Noordelijke) Parallelweg, links de Brouwerijweg, hier nog Holleweg geheten, in het midden de Frombergstraat en rechts de Bovenbrugstraat.

In 1879 heet de Brouwerijweg Holleweg, terwijl deze weg op de kadasterkaart van 1832 Laage weg werd genoemd. Er is nog een Holleweg, namelijk de huidige Izaak Evertslaan, waar dan nog geen huizen staan. In 1881 wordt officieel besloten om de weg de naam Brouwerijweg te geven. Ook worden dan o.a. de namen Zuidelijke Parallelweg, Schilderstraat en Pompstraat ingevoerd. Vanaf dat moment wordt ook de naam Noordelijke Paralleweg gebruikt i.p.v. de daarvoor gebruikte naam Parallelweg. Het eerste (oostelijke) deel van de Noordelijke Parallelweg wordt op de kaart aangeduid met de naaam Heijendaalsche Weg, een benaming die ook in het Adresboek wordt gebruikt. Zelfs de Rozenstraat heeft aanvankelijk een andere naam, namelijk Heijenoordsche Weg, een naam die kort daarna wordt vervangen door Rozenstraat. Op de kaart is het vervolg van de Rozenstraat in noordelijke richting nog niet aangegeven als afzonderlijk perceel. Waarschijnlijk blijft de straat tot 1918 particulier bezit. Dan is er een kaart gevoegd bij een raadsbesluit, waar de straat nog is verdeeld in verschillende percelen en zal ook de bocht op de plaats waar de molen stond, worden rechtgetrokken.

Opvallend is dat het terrein van de bierbrouwerij beperkt blijkt te zijn tot een rechthoekig terrein met waarschijnlijk alleen een uitweg bij de punt aan de Amsterdamseweg. Dit komt overeen met een tekening van de brouwerij in het boek van Markus omstreeks 1900, waarbij eventuele overige bebouwing aan de Amsterdamseweg vakkundig is weggemoffeld, maar al wel het begin van de bebouwing bij de Van Lawick van Pabststraat is te zien. De wegen die ten oosten van het brouwerijterrein lopen, hebben waarschijnlijk gediend ter ontsluiting van de daar aanwezige bedrijven. Later krijgt de brouwerij ook een uitweg aan de Rozenstraat nabij de Brouwerijweg, wat een kortere route en met minder hoogteverschil is naar het spoorwegemplacement. Het bovenste gebouw met de ronde uitbouw is de dubbele woning van de directeuren van de fabriek, R.E. Werthemann en O. Türstig.

Tussen de Rozenstraat en de Frombergstraat bevindt zich het rechthoekige terrein van de Bandfabriek met aan de zijde van de Noordelijke Parallelweg de villa van een van de directeuren J.L.A.J. Sprenger.

Ten noorden daarvan bevindt zich de woning van Jan Hendrik Persijn, in het Adressenboek aangeduid met "architect, timmerm. en metsel.". Hij bezit in 1897 zowel het huis tegenover de Frombergdwarsstraat waar hij zelf woont als het huis ten noorden daarvan bij de Amsterdamseweg. Ook een dubbele villa die later gebouwd wordt aan de oostzijde van de Frombergstraat tussen de al bestaande huizen (nu nummer 41/43) is dan zijn eigendom. In het noordelijke huis woont in 1885 zijn zwager Pieter Slagregen.

Hij is ook eigenaar van het blok van 4 huizen onderaan de Rozenstraat en van een werkplaats halverwege de Rozenstraat ter plaatse waar later een uitbouw van de Bandfabriek aanwezig is. De buitenmuur van dit gebouw is bij de bouw van de Hofpoort bewaard gebleven.

Een grappig detail is de schuine uitsparing op de hoek van de Frombergstraat en de Frombergdwarsstraat. Hier loopt nu een oude tuinmuur met daarachter een tussengang. Het terrein met de eerste vier huizen na de Frombergdwarsstraat hoorde oorspronkelijk bij het volgende huis aan de Frombergstraat. De muur geeft de scheiding aan haaks op de Frombergstraat tussen dit perceel en het perceel ten noorden daarvan. Mogelijk was dit perceel oorspronkelijk ook bedoeld voor de bouw van een villa totdat het plan kwam om het gebied verder op te delen door de aanleg van de Frombergdwarsstraat.

Verrassend is de aanwezigheid op de kadasterkaart van 1879 (niet zichtbaar op bovenstaand kaartdeel) van een rij van 16 smalle woningen ten noorden van de Noordelijke Parallelweg, in het verlengde van de weg richting de Oranjebrug, aan een straat die de huidige Tormentilstraat en Bremstraat doorsnijdt. Deze rij huizen wordt ook aangegeven op een plankaart van 1933 waarbij ter plaatse nieuwbouw is gepland. Vermoedelijk hebben ze behoord tot de Noordelijke Parallelweg.

Stadsplattegrond 1889

Stadsplattegrond Arnhem 1889, Heijenoord e.o.

Bovenstaand gedeelte van de Stadsplattegrond van Arnhem van 1889 (Gelders Archief, microfiche 31m) toont nauwkeurig de kadastrale indeling van dat moment. Op het terrein tussen de bierbrouwerij en de Amsterdamseweg zijn verschillende nieuwe gebouwen ontstaan. De Rozenstraat heeft slechts enkele nieuwe huizen aan de zuidzijde. Aan de Brouwerijweg is het hofje aan de oostzijde al gebouwd, terwijl het gedeelte aan de straatzijde nog leeg is. Het huis van H.W. Fromberg aan de Bovenbrugstraat heeft al de functie van Diaconessenhuis. De naam Bethesda aan de overzijde van de straat hoort eigenlijk bij de dubbele villa in het midden.

Stadsplattegrond 1900

Stadsplattegrond Arnhem 1900 Heijenoord e.o.

Bovenstaand gedeelte van een stadsplattegrond van Arnhem (Gelders Archief, microfiche 200) is volgens het bijschrift op de kaart gebaseerd op de kaart van 1889 en bijgewerkt tot 1900. Het Diaconessenhuis omvat nu ook twee villa's aan de Amsterdamseweg. Inmiddels is de zuidzijde van de Rozenstraat en de oostzijde van de Brouwerijweg behalve het noordelijk gedeelte volgebouwd en zijn er aan de Amsterdamseweg tegenover de Beaulieustraat nieuwe huizen bijgekomen.

Topografische kaart 1895

Topografische kaart Arnhem 1895 Heijenoord e.o.

Kaart 6 Heijenoord 1895

Op de topografische kaart van 1895 ontbreken merkwaardig genoeg de Bandfabriek aan de Noordelijke Parallelweg en de huizen aan de Rozenstraat. Behalve aan de Pompstraat is er ook al een begin van bebouwing aan de Schilderstraat, de Brouwerijweg en de Noordelijke Parallelweg. De Noordelijke Parallelweg is reeds aangelegd om het spoorwegemplacement, dat dan nog niet afgegraven lijkt. Onderaan de kaart is te zien dat de Rijn bij Onderlangs vlak langs de stuwwal stroomde. In 1877 verleent de minister van Binnenlandse Zaken vergunning om een strekdam in de Rijn te leggen en het tussenliggende gebied op te vullen. Hiervoor is zand gebruikt dat is vrijgekomen bij de uitbreiding van de spoorweg.

Topografische kaart 1903

Topografische kaart Arnhem 1903 Heijenoord e.o.

Kaart 7 Heijenoord 1903

Uittreksel kadasterkaart 1918 Rozenstraat e.o.

Op sommige oude kaarten rond 1900 maakt de Rozenstraat een knik nabij de Amsterdamseweg. Dit is in de buurt waar de molen stond. De reden wordt duidelijk aan de hand van onderstaand uittreksel van het kadaster, in 1918 gevoegd als bijlage bij een dan te nemen raadsbesluit.

Uittreksel kadasterkaart Rozenstraat e.o. (Arnhem) 1918

Kaart 8 Kadastrale indeling Rozenstraat en Frombergstraat nabij de Amsterdamseweg in 1918. Gedeelte van een kaart die als bijlage is gevoegd bij een raadsbesluit in 1918 (Gelders Archief). Enkele minder duidelijke nummers zijn in potlood bijgeschreven.

Het doel van het raadsbesluit lijkt te zijn om de Rozenstraat aan te passen voor het verkeer. Het zuidelijke deel van de straat is verdeeld in percelen die mogelijk nog particulier eigendom zijn. Aan de westzijde hebben de huizen een smalle strook eigen erf aan de voorzijde. Volgens de huidige kadastrale gegevens zijn al deze delen samengevoegd onder een perceelnummer. Mogelijk is toen de weg van particuliere handen overgegaan naar de gemeente. Aan de noordzijde tegenover het huidige adres Rozenstraat 51/53 is de knik in de weg te zien met een gedeelte gearceerd. Het gearceerde gedeelte is nu ook onderdeel van de straat evenals een in het verlengde daarvan gelegen deel van perceel P 421 dat op de kaart niet speciaal is aangegeven. De nieuwe grens van het voormalige perceel P 421 inclusief de merkwaardige hoek aan de zuidwestzijde is nog zichtbaar aan het bedrijfsgebouw Rozenstraat 112 (voormalige drukkerij).

De in 1936 gebouwde woningen aan het begin van de Frombergstraat zijn dus gebouwd op het terrein van perceel P 421 en de villa ten noorden daarvan bij de Amsterdamseweg. De villa ten zuiden hiervan aan de Frombergstraat tegenover de Frombergdwarsstraat is dan al in gebruik bij de Stichting Avondrust (volgens de telefoongids in 1915 met huisnummer 4). Omstreeks 1975 worden hier flats gebouwd aan de Rozenstraat en de Frombergstraat, waarbij ook een gedeelte van het terrein van de in 1973 gesloten Arnhemsche Bandfabriek wordt gebruikt.

Interessant op de kaart van 1918 is dat hier nog goed de perceelsgrenzen van de akkers in 1832 zijn te herkennen toen dit gebied nog geheel onbebouwd was.

De Arnhemsche Bandfabriek, nu Hofpoort, omvat precies een brede akker evenwijdig aan de latere Rozenstraat, met daarbij een kleine uitbouw naar de Rozenstraat, waar de fabrieksmuur bewaard is gebleven. Het laatste hoorde oorspronkelijk bij de naastliggende akker waarover de Rozenstraat met aanliggende woningen is aangelegd en waarvan het noordelijke deel aan de oostkant van de Rozenstraat nog in 1918 hoort bij het erf van het huis tegenover de Frombergdwarsstraat. Ten noorden van de plaats waar de Bandfabriek aansluit op de Frombergstraat bevindt zich een tuin in een driehoekige vorm, die in 1882 volgens de memorie van successie behoorde aan H.W. Fromberg. Hier waren de akkers dwars georienteerd t.o.v. de voorgaande akkers. De punt die in de Rozenstraat steekt, geeft de begrenzing aan van de eerste dwarsakker. Bij deze hoekpunt is in 1848 een molen gebouwd door Albertus Burgers, die in 1870 is overgenomen door de architect en projectontwikkelaar Jan Hendrik Persijn, in 1897 eigenaar van de twee huizen ten noorden van de Bandfabriek.

Alle percelen in deze omgeving zijn evenwijdig aan of haaks op de Brouwerijweg gelegen. De Frombergstraat doorsnijdt de percelen scheef. Het is dan begrijpelijk dat op de hoek van de Noordelijke Parallelweg en de Frombergstraat een driehoekig perceel overbleef, dat aanvankelijk niet behoorde bij de Bandfabriek.

J.H. Persijn bezat ook de eerste 4 huizen aan de Rozenstraat na het hoekpand op de zuidoostelijke hoek, genummerd 4-18. Deze kregen in 1879 de perceelnummers P 410-413 en hebben die nog steeds.

Op perceel P 421 zijn in 1897 kalkputten gevestigd. Ook het huis op P 422 is zijn eigendom, evenals het kort na 1879 gewijzigde perceel P 1005, dat door vergelijking met het perceelnummer P 1006 van de driehoekige tuin in 1918, moet worden geidentificeerd als zijnde het huis ten noorden hiervan. De genoemde huizen aan de westzijde van de Frombergstraat hadden in 1897 van zuid naar noord de huisnummers 1, 2 en 3.

Na de Bevrijding in 1945

Arnhem wederopbouwkaart 1945 Heijenoord e.o.

Kaart 9 Arnhem Bestaande toestand 1945 (gedeelte), Gelders Archief microfiche 3476. Bestaand zwart, herbouwd zwart met arcering, verwoest gestippeld, zwaar beschadigd wit met zwarte rand.

 

Situatie omstreeks 1990

Kadasterkaart Arnhem 1990 Heijenoord e.o.

Kaart 10 Deel Kadastrale kaart omstreeks 1990 (uit Cultuurhistorische Effectrapportage Heijenoord).

De situatie op bovenstaande kadasterkaart voor de bouw van de Hofpoort en de daarmee samenhangende verhuizing van de supermarkt Super de Boer van de Frombergrstraat naar de Amsterdamseweg. De Fayencefabriek, later ARPAS, is nog aanwezig, middenboven te zien als een boemerangvormig pand. De huidige zijwaartse uitbouw van Super de Boer aan het flatgebouw ernaast is evenmin aanwezig. Ook de resten van de Bandfabriek, gedeeltelijk gebruikt door supermarkt Ebbers, later Super de Boer aan de Frombergstraat 60 zijn nog aanwezig.

Volgende (Beschrijving van de Huizen deel 1)